Yüksek katli bi̇nalar i̇çi̇n i̇ç çevre kali̇te etki̇leri̇ dahi̇l bi̇r yaşam döngüsü değerlendi̇rme çerçevesi̇

Abstract

Türkiye ve İran'daki yüksek katlı konut binalarının çevresel performansına dair bina sakinlerinin algısına göre, iç mekan çevresel nitelikleri dikkate alınarak bir yaşam döngüsü değerlendirmesi önerilmiştir. Tebriz ve Ankara'daki iki yüksek katlı konutun sakinleri arasında iç mekan çevre nitelikleriyle ilgili soruları içeren çevrimiçi bir anket dağıtıldı. Farklı yüksekliklerdeki ticari ve konut amaçlı binaların Yaşam Döngüsü Enerjisi, Yaşam Döngüsü Sera Gazları ve Konvansiyonel Yaşam Döngüsü Değerlendirmeleriyle ilgili mevcut literatür genel hatlarıyla incelenmiştir. Bir yandan kapsamlı bir tarama gerçekleştirirken bir yandan da yüksek ve alçak binaların çevresel değerlendirmesiyle ilgili yakın zamanlı katkılara dikkat çekebilmek için literatür taraması anlatı şeklide gerçekleştirilmiştir. (1995’ten 2018’e) 23 yıllık bir zaman dilimini içerecek şekilde veri tabanlarında arama yapılarak ve 230’u n üzerinde makale seçilerek çalışma gerçekleştirilmiştir. Literatür taraması sonunda alçak binaların (1 ila 5 katlı) yüksek binalara (5 ve üzeri katlı) göre daha fazla çalışmaya konu edildiği, alçak binaların yaşam döngüsü değerlendirmesiyle ilgili çalışmaların sayısının yüksek binaların yaşam döngüsüyle ilgili çalışmaların sayısının yaklaşık iki katı olduğu görülmüştür. Yüksek binalarla ilgili çalışmalarda ticari binaların üzerinde daha çok durulmuş ve incelenen çalışmaların %60’ından fazlası ticari binaları ele almış, alçak binalarla ilgili çalışmalarda ise, incelenen çalışmaların %70’inden fazlasını oluşturan konut amaçlı binalar öne çıkmıştır. Çalışmalarda yaşam döngüsü aşamalarından üretim ve kullanım aşamaları üzerinde daha çok durulmuştur. En çok incelenen etki kategorileri ise küresel ısınma potansiyeli ve gömülü enerji olmuştur. Yüksek binaların gömülü enerji değerleri büyük değişkenlik göstermekte ve 0,533 MJ/m2 ile 883,1 GJ/m3 arasında değişmektedir. Alçak binalar içinse bu değerler 0, 21 ile 374,4 GJ/m3 arasında değişmektedir. Küresel ısınma potansiyeli açısından yüksek binalar yılda 10 ila 10010 kg CO2eq/m2 salınım yaparken, bazı çalışmalar ahşap yapıların 234,8 ile 1338 kg CO2 eq/m2 arasında değişen değerlerle salınımı azaltma potansiyelini göstermiştir. Alçak binaların salınım değerleri 0,07 ile 35765 kg CO2 eq/m2 arasında değişirken, ahşap yapılar salınımı 12,9 ila 361 kg CO2 eq/m2 azaltmıştır. Farklı türlerdeki binaların yaşam döngüsü değerlendirmelerinde 20 yıldan başlayıp 100’ün üzerine kadar çıkan çok farklı bina ömürleri kullanılmıştır. Hem tanım hem de birim açısından büyük bir değişkenlik gözlenen bir başka parametre ise fonksiyonel birim olmuştur. Araştırmacıların çoğu (%61) fonksiyonel birim olarak metrekareyi kullanırken, incelenen çalışmaların yaklaşık %20’sinde fonksiyonel birim olarak “binanın tümü” ele alınmıştır. Bu durum, daha pratik sonuçlar elde etmeyi sağlayacak standart bir fonksiyonel birim tanımının olmadığını göstermektedir. Binaların yaşam döngüsü değerlendirmelerinde en çok atıf yapılan envanter veri tabanı Ecoinvent (%65) olurken, onu Bath Üniversitesi Karbon ve Enerji Envanteri (11%), ABD Yaşam Döngüsü Envanteri (%9) ve Avustralya Materyal Envanteri Veri Tabanı (7%) takip etmektedir. Bilgisayar destekli yazılımlar arasında, incelenen çalışmaların %40’nda atıf yapılan SimaPro’nun hakimiyeti söz konusudur. ATHENA Impact Estimator ve GaBi yazılımlarına da incelenen çalışmaların sırasıyla %7,5 ve %4’ünde atıf yapılmıştır. Çalışmanın vurguladığı son husus, bina tasarımı (yapı ve malzemeler), bina ömrü, fonksiyonel birim ve kapsam farklılıkları yüzünden farklı çalışmaların bulgu ve sonuçları arasında yapılabilecek karşılaştırmaların sınırlı olmasıdır. Verilerdeki belirsizlikler genellikle açıklanmamakta ve çalışma sonuçlarında gösterilmemektedir.