Özet:
Bu doktora çalışmasında, basit Türkçe Metinlerde olay sıralaması hedeflenmiştir. Literatürde olay sıralaması (event ordering) veya kronoloji çıkarımı (chronology extraction) olarak geçen bu işlem için metinler üzerinden deneyesel bir yolla karşılaşılan problemleri çözmek yerine, olay sıralama işleminin bilimsel olarak ele alınıp, Türkçedeki bütün dilbilgisi kurallarını içeren bir şekilde çözülmesi hedeflenmiştir.Bu anlamda, daha önceden var olan zamansal mantıklar incelenmiş, bu mantıkların çalışma şekilleri ve alanları ortaya konulmuştur. Ayrıca bu mantıkların bilgisayarlar tarafından işlenebilir olan uygulamaları da incelenerek, amaca yönelik literatür taraması yapılmıştır. Bu tarama sonucunda en uygun dil olarak TimeML isimli dil seçilmiş ve bu dil üzerinde Türkçe için iyileştirme yapılmasına karar verilmiştir.TimeML dilinin üzerine kurulu olduğu iki zamansal mantık (Reichenbach ve Allen Zamansal Mantık) için Türkçedeki dilbilgisel zaman ifadeleri ile karşılaştırma yapılmıştır. Çıkan eksik noktalar için gerek zamansal mantıklara, gerek ise TimeML üzerine, ekleme yapılarak Türkçede bulunan, ancak henüz literatüre girmemiş olan, bu farklar ortaya konulmuş ve mantıksal olarak modellenerek, bir işlenebilir dil üzerinde ifade edilmiştir.Yapılan bu ekleme çalışmalarının başarısını bulabilmek için, ayrıca bir derlem oluşturulmuş ve bu derlem üzerinde TimeML dilinin eski ve yeni halleri karşılaştırılarak, başarı oranı ölçülmüştür.Yeni tasarlanan TimeML dilinde, Türkçedeki bütün zamansal ifadeler kapsanmış ve modellenmiştir. Ayrıca dilbilgisel çalışmanın getirdiği bir özellik olarak bu derlemde karşılaşılmayan bazı durumlar da bu doktora çalışması kapsamında ele alınmıştır.Son olarak TimeML üzerinde yapılan bu değişiklikleri kapsayan bir yazılım hazırlanmış, hazırlanan bu yazılımda yapılan zamansal çıkarımlar görsel olarak işlenmiş ve bir çizelge olarak gösterilmiştir.
